рджंрдб рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рд╕ंрд╣िрддा (CrPC) рдоें рдорд╣िрд▓ा рдЕрдзिрдХाрд░: рдЧिрд░рдл्рддाрд░ी рд╕े рди्рдпाрдп рддрдХ
рднाрд░рддीрдп рди्рдпाрдп рдк्рд░рдгाрд▓ी рдХी рдЖрдзाрд░рд╢िрд▓ा, рджंрдб рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рд╕ंрд╣िрддा (CrPC), 1973, рдХेрд╡рд▓ рдПрдХ рдк्рд░рдХ्рд░िрдпाрдд्рдордХ рдХाрдиूрди рдирд╣ीं рд╣ै, рдмрд▓्рдХि рдпрд╣ рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рди्рдпाрдп рдХा рдПрдХ рдк्рд░рддिрдмिंрдм рднी рд╣ै। рдпрд╣ рд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдХрд░рддा рд╣ै рдХि рд╕рдоाрдЬ рдХे рдХुрдЫ рд╡рд░्рдЧ, рд╡िрд╢ेрд╖ рд░ूрдк рд╕े рдорд╣िрд▓ाрдПं, рдЕрдкрдиी рд╕ाрдоाрдЬिрдХ-рдЖрд░्рдеिрдХ рдФрд░ рд╢ाрд░ीрд░िрдХ рд╕ंрд╡ेрджрдирд╢ीрд▓рддा рдХे рдХाрд░рдг рдЖрдкрд░ाрдзिрдХ рди्рдпाрдп рдк्рд░рдгाрд▓ी рдХे рд╡िрднिрди्рди рдЪрд░рдгों рдоें рд╡िрд╢ेрд╖ рдЬोрдЦिрдоों рдХा рд╕ाрдордиा рдХрд░рддी рд╣ैं। рдЗрд╕ी рджрд░्рд╢рди рдХो рдЖрдд्рдорд╕ाрдд рдХрд░рддे рд╣ुрдП, CrPC рдоें рдХрдИ рдРрд╕े рдк्рд░ाрд╡рдзाрди рд╢ाрдоिрд▓ рдХिрдП рдЧрдП рд╣ैं рдЬो рдХेрд╡рд▓ рд╕ुрд░рдХ्рд╖ाрдд्рдордХ рдирд╣ीं, рдмрд▓्рдХि рдорд╣िрд▓ा рдХी рдЧрд░िрдоा, рдиिрдЬрддा рдФрд░ рдиिрд╖्рдкрдХ्рд╖ рд╕ुрдирд╡ाрдИ рдХे рдЕрдзिрдХाрд░ рдХो рд╕рд╢рдХ्рдд рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓े рд╣ैं। рдпрд╣ рд▓ेрдЦ рдЗрди рдк्рд░ाрд╡рдзाрдиों рдХा рдПрдХ рдЧрд╣рди, рдмрд╣ु-рдЖрдпाрдоी рдФрд░ рдЖрд▓ोрдЪрдиाрдд्рдордХ рд╡िрд╢्рд▓ेрд╖рдг рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХрд░рддा рд╣ै।
рдЕрдз्рдпाрдп 1: рдЧिрд░рдл्рддाрд░ी рдФрд░ рд╕рдорди - рдЧрд░िрдоा рдХा рдкрд╣рд▓ा рдХрд╡рдЪ
рдЖрдкрд░ाрдзिрдХ рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рдоें рдПрдХ рд╡्рдпрдХ्рддि рдХा рд░ाрдЬ्рдп рдХी рд╢рдХ्рддि рд╕े рдкрд╣рд▓ा рд╕ाрдордиा рдЕрдХ्рд╕рд░ рдЧिрд░рдл्рддाрд░ी рдХे рд╕рдордп рд╣ोрддा рд╣ै। CrPC рдиे рдпрд╣ рд╕ुрдиिрд╢्рдЪिрдд рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдХрдИ рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा рдЙрдкाрдп рдХिрдП рд╣ैं рдХि рдпрд╣ рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рдПрдХ рдорд╣िрд▓ा рдХे рд▓िрдП рдЕрдкрдоाрдирдЬрдирдХ рдпा рдЕрд╕ुрд░рдХ्рд╖िрдд рди рд╣ो।
- рдзाрд░ा 46(4): рд╕ूрд░्рдпाрд╕्рдд рдХे рдмाрдж рдЧिрд░рдл्рддाрд░ी рдкрд░ рдк्рд░рддिрдмंрдз
рдпрд╣ рдк्рд░ाрд╡рдзाрди рдПрдХ рдорд╣िрд▓ा рдХी рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा рдФрд░ рдЧрд░िрдоा рдХे рд▓िрдП рдПрдХ рдоौрд▓िрдХ рдХрд╡рдЪ рд╣ै। рдпрд╣ рд╕्рдкрд╖्рдЯ рд░ूрдк рд╕े рдХрд╣рддा рд╣ै рдХि рдХिрд╕ी рднी рдорд╣िрд▓ा рдХो рд╕ूрд░्рдпाрд╕्рдд рдХे рдмाрдж рдФрд░ рд╕ूрд░्рдпोрджрдп рд╕े рдкрд╣рд▓े рдЧिрд░рдл्рддाрд░ рдирд╣ीं рдХिрдпा рдЬाрдПрдЧा। рдпрджि рдЧिрд░рдл्рддाрд░ी рдЕрдкрд░िрд╣ाрд░्рдп рд╣ो, рддो рдПрдХ рдорд╣िрд▓ा рдкुрд▓िрд╕ рдЕрдзिрдХाрд░ी рдХो рдк्рд░рдердо рд╢्рд░ेрдгी рди्рдпाрдпिрдХ рдордЬिрд╕्рдЯ्рд░ेрдЯ рд╕े рд▓िрдЦिрдд рдоें рдкूрд░्рд╡ рдЕрдиुрдорддि рд▓ेрдиी рд╣ोрдЧी рдФрд░ рдЙрди рдЕрд╕ाрдзाрд░рдг рдкрд░िрд╕्рдеिрддिрдпों рдХा рдХाрд░рдг рдмрддाрдиा рд╣ोрдЧा। рдЗрд╕рдХा рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рд░ाрдд рдоें рдкुрд▓िрд╕ рд╕्рдЯेрд╢рди рдоें рд╣ोрдиे рд╡ाрд▓े рд╕ंрднाрд╡िрдд рдЙрдд्рдкीрдб़рди рд╕े рдорд╣िрд▓ाрдУं рдХो рдмрдЪाрдиा рд╣ै। - рдзाрд░ा 46(1) рдФрд░ 51(2): рдЧिрд░рдл्рддाрд░ी рдФрд░ рддрд▓ाрд╢ी рдоें рд╢िрд╖्рдЯрддा
рдзाрд░ा 46(1) рдХा рдкрд░ंрддुрдХ рдпрд╣ рдЕрдиिрд╡ाрд░्рдп рдХрд░рддा рд╣ै рдХि рдЬрдм рддрдХ рдПрдХ рдорд╣िрд▓ा рдкुрд▓िрд╕ рдЕрдзिрдХाрд░ी рдЙрдкрд╕्рдеिрдд рди рд╣ो, рддрдм рддрдХ рдХिрд╕ी рдкुрд░ुрд╖ рдЕрдзिрдХाрд░ी рдж्рд╡ाрд░ा рдорд╣िрд▓ा рдХो рд╢ाрд░ीрд░िрдХ рд░ूрдк рд╕े рд╕्рдкрд░्рд╢ рдирд╣ीं рдХिрдпा рдЬाрдПрдЧा। рдЧिрд░рдл्рддाрд░ी рдХी рдоौрдЦिрдХ рд╕ूрдЪрдиा рдФрд░ рдорд╣िрд▓ा рдХे рд╕рдорд░्рдкрдг рдХो рдкрд░्рдпाрдк्рдд рдоाрдиा рдЬाрддा рд╣ै। рдЗрд╕рдХे рдЕрддिрд░िрдХ्рдд, рдзाрд░ा 51(2) рдпрд╣ рд╕ुрдиिрд╢्рдЪिрдд рдХрд░рддी рд╣ै рдХि рдпрджि рдХिрд╕ी рдорд╣िрд▓ा рдХी рддрд▓ाрд╢ी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ो, рддो рдпрд╣ рдХेрд╡рд▓ рдПрдХ рдЕрди्рдп рдорд╣िрд▓ा рдж्рд╡ाрд░ा рд╣ी рдкूрд░ी рд╢िрд╖्рдЯрддा рдХे рд╕ाрде рд▓ी рдЬाрдПрдЧी। - рдзाрд░ा 160: рдкूрдЫрддाрдЫ рдХे рд▓िрдП рдеाрдиे рдкрд░ рди рдмुрд▓ाрдиे рдХा рдЕрдзिрдХाрд░
рдпрд╣ рдПрдХ рдЕрдд्рдпंрдд рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдЕрдзिрдХाрд░ рд╣ै рдЬो рдЕрдХ्рд╕рд░ рдорд╣िрд▓ाрдУं рдХो рдЬ्рдЮाрдд рдирд╣ीं рд╣ोрддा। рдкुрд▓िрд╕ рдХिрд╕ी рднी рдорд╣िрд▓ा (рдпा 15 рд╡рд░्рд╖ рд╕े рдХрдо рдЙрдо्рд░ рдХे рдмрдЪ्рдЪे) рдХो рдЧрд╡ाрд╣ рдХे рд░ूрдк рдоें рдкूрдЫрддाрдЫ рдХे рд▓िрдП рдкुрд▓िрд╕ рд╕्рдЯेрд╢рди рдоें рдЙрдкрд╕्рдеिрдд рд╣ोрдиे рдХे рд▓िрдП рдордЬрдмूрд░ рдирд╣ीं рдХрд░ рд╕рдХрддी। рдкुрд▓िрд╕ рдХो рдЙрдирдХे рдиिрд╡ाрд╕ рд╕्рдеाрди рдкрд░ рдпा рдЙрдирдХी рд╕ुрд╡िрдзा рдХे рдХिрд╕ी рд╕्рдеाрди рдкрд░ рдЬाрдХрд░ рд╣ी рдкूрдЫрддाрдЫ рдХрд░рдиी рд╣ोрдЧी, рдФрд░ рдпрджि рд╕ंрднрд╡ рд╣ो рддो рдкрд░िрд╡ाрд░ рдХे рд╕рджрд╕्рдпों рдХी рдЙрдкрд╕्рдеिрддि рдоें।
рдЕрдз्рдпाрдп 2: рдмрдпाрди рдФрд░ рдЬांрдЪ - рд╕рдд्рдп рдХी рд╕ंрд╡ेрджрдирд╢ीрд▓ рдЦोрдЬ (рдзाрд░ा 164 CrPC)
рдпौрди рдЕрдкрд░ाрдзों рдХी рдкीрдб़िрддाрдУं рдХे рд▓िрдП рдЕрдкрдиी рдЖрдкрдмीрддी рд╕ुрдиाрдиा рдПрдХ рдЕрдд्рдпंрдд рджрд░्рджрдиाрдХ рдФрд░ рдкुрдиः рдЖрдШाрддрдХाрд░ी рдЕрдиुрднрд╡ рд╣ो рд╕рдХрддा рд╣ै। рдзाрд░ा 164 CrPC рдЗрд╕ рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рдХो рдпрдеाрд╕ंрднрд╡ рд╕ंрд╡ेрджрдирд╢ीрд▓ рдФрд░ рдиिрд╖्рдкрдХ्рд╖ рдмрдиाрдиे рдХा рдк्рд░рдпाрд╕ рдХрд░рддी рд╣ै।
"рдзाрд░ा 164 рдХा рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рдХेрд╡рд▓ рдПрдХ рдмрдпाрди рджрд░्рдЬ рдХрд░рдиा рдирд╣ीं рд╣ै, рдмрд▓्рдХि рдПрдХ рдРрд╕ा рд╕ुрд░рдХ्рд╖िрдд рд╕्рдеाрди рдмрдиाрдиा рд╣ै рдЬрд╣ाँ рдкीрдб़िрддा рдмिрдиा рдХिрд╕ी рднрдп рдпा рджрдмाрд╡ рдХे, рди्рдпाрдп рдХी рдкрд╣рд▓ी рд╕ीрдв़ी рдкрд░ рдЕрдкрдиा рд╕рдЪ рд░рдЦ рд╕рдХे।"
- рдорд╣िрд▓ा рди्рдпाрдпिрдХ рдордЬिрд╕्рдЯ्рд░ेрдЯ рдХी рдЕрдиिрд╡ाрд░्рдпрддा: рдЖрдкрд░ाрдзिрдХ рдХाрдиूрди (рд╕ंрд╢ोрдзрди) рдЕрдзिрдиिрдпрдо, 2013 рдХे рдмाрдж, рдпрд╣ рдЕрдиिрд╡ाрд░्рдп рдХрд░ рджिрдпा рдЧрдпा рд╣ै рдХि рдпौрди рдЕрдкрд░ाрдзों (IPC 354, 376, рдЖрджि) рд╕े рд╕ंрдмंрдзिрдд рдХिрд╕ी рднी рдкीрдб़िрддा рдХा рдмрдпाрди рдХेрд╡рд▓ рдПрдХ рдорд╣िрд▓ा рди्рдпाрдпिрдХ рдордЬिрд╕्рдЯ्рд░ेрдЯ рдж्рд╡ाрд░ा рд╣ी рджрд░्рдЬ рдХिрдпा рдЬाрдПрдЧा।
- рд╕ुрд░рдХ्рд╖िрдд рдФрд░ рджрдмाрд╡-рдоुрдХ्рдд рд╡ाрддाрд╡рд░рдг: рдпрд╣ рдмрдпाрди рдордЬिрд╕्рдЯ्рд░ेрдЯ рдХे рдХрдХ्рд╖ рдоें рдпा рдкीрдб़िрддा рдХी рдкрд╕ंрдж рдХे рдХिрд╕ी рд╕ुрд░рдХ्рд╖िрдд рд╕्рдеाрди рдкрд░ рджрд░्рдЬ рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рдЗрд╕ рджौрд░ाрди рдХोрдИ рднी рдкुрд▓िрд╕ рдЕрдзिрдХाрд░ी рдЙрдкрд╕्рдеिрдд рдирд╣ीं рд╣ोрддा рд╣ै, рддाрдХि рдкीрдб़िрддा рдкрд░ рдХिрд╕ी рднी рдк्рд░рдХाрд░ рдХा рдордиोрд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ рджрдмाрд╡ рди рд╣ो।
- рд╕рд╣ाрдпрдХ рд╡्рдпрдХ्рддि рдФрд░ рдСрдбिрдпो-рд╡ीрдбिрдпो рд░िрдХॉрд░्рдбिंрдЧ: рдкीрдб़िрддा рдХो рдЕрдкрдиे рд╕ाрде рдХिрд╕ी рд╡рдХीрд▓, рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдХाрд░्рдпрдХрд░्рддा рдпा рдкрд░िрд╡ाрд░ рдХे рд╕рджрд╕्рдп рдХो рд░рдЦрдиे рдХा рдЕрдзिрдХाрд░ рд╣ै। рдмрдпाрди рдХी рдСрдбिрдпो-рд╡ीрдбिрдпो рд░िрдХॉрд░्рдбिंрдЧ рдХो рдк्рд░ोрдд्рд╕ाрд╣िрдд рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै рддाрдХि рдмрдпाрди рдХी рд╕рдЯीрдХрддा рдФрд░ рдкाрд░рджрд░्рд╢िрддा рд╕ुрдиिрд╢्рдЪिрдд рд╣ो рд╕рдХे।
- рдмрдпाрди рдХा рд╕ाрдХ्рд╖्рдпिрдХ рдоूрд▓्рдп: рдзाрд░ा 164 рдХे рддрд╣рдд рдордЬिрд╕्рдЯ्рд░ेрдЯ рдХे рд╕рдордХ्рд╖ рджिрдпा рдЧрдпा рдмрдпाрди рдПрдХ рд╢рдкрде рдкрд░ рджिрдП рдЧрдП рдмрдпाрди рдХे рдмрд░ाрдмрд░ рд╣ोрддा рд╣ै рдФрд░ рдпрд╣ рдПрдХ рдоूрд▓ рд╕ाрдХ्рд╖्рдп (Substantive Evidence) рд╣ै। рдпрджि рд╡िрдЪाрд░рдг рдХे рджौрд░ाрди рдкीрдб़िрддा рдЕрдкрдиे рдмрдпाрди рд╕े рдоुрдХрд░ рдЬाрддी рд╣ै (hostile рд╣ो рдЬाрддी рд╣ै), рддो рднी рдЗрд╕ рдмрдпाрди рдХा рдЙрдкрдпोрдЧ рдЙрд╕рдХे рдкिрдЫрд▓े рдХрдерди рдХे рд░ूрдк рдоें рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै।
рдк्рд░рдоुрдЦ рдХेрд╕: рд╕्рдЯेрдЯ (NCT of Delhi) рдмрдиाрдо рд╢िрд╡ рдХुрдоाрд░ рдпाрджрд╡ (Uber Cab Case, 2016)
рдЗрд╕ рдоाрдорд▓े рдоें, рд╕ुрдк्рд░ीрдо рдХोрд░्рдЯ рдиे рдзाрд░ा 164 рдХे рдмрдпाрди рдХे рдорд╣рдд्рд╡ рдХो рд░ेрдЦांрдХिрдд рдХिрдпा рдФрд░ рдХрд╣ा рдХि рд╡िрдЪाрд░рдг рдХे рджौрд░ाрди рдкीрдб़िрддा рдХो рдЙрд╕рдХे 164 рдХे рдмрдпाрди рд╕े рдЬिрд░рд╣ (cross-examine) рдХрд░рдиे рдХी рдЕрдиुрдорддि рдирд╣ीं рджी рдЬाрдиी рдЪाрд╣िрдП, рдХ्рдпोंрдХि рдпрд╣ рдЙрд╕े рдмाрд░-рдмाрд░ рдЖрдШाрдд рдкрд╣ुंрдЪाрдиे рдЬैрд╕ा рд╣ै।
рдЕрдз्рдпाрдп 3: рд╡िрд╢ेрд╖ рдХाрдиूрди рдФрд░ CrPC рдХा рдЕंрддрд░्рд╕ंрдмंрдз
рдЖрдзुрдиिрдХ рд╡िрдзाрдиों рдиे рдорд╣िрд▓ाрдУं рдФрд░ рдмрдЪ्рдЪों рдХे рд▓िрдП рд╡िрд╢ेрд╖ рдХाрдиूрди рдмрдиाрдП рд╣ैं, рд▓ेрдХिрди рдЙрдирдХी рдк्рд░рдХ्рд░िрдпाрдд्рдордХ рд░ीрдв़ рдЖрдЬ рднी CrPC рд╣ी рд╣ै।
- рдШрд░ेрд▓ू рд╣िंрд╕ा рдЕрдзिрдиिрдпрдо, 2005 (DV Act): рдпрд╣ рдПрдХ рд╕िрд╡िрд▓ рдХाрдиूрди рд╣ै, рд▓ेрдХिрди рдЗрд╕े рджांрдд рджिрдП рдЧрдП рд╣ैं CrPC рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े। рдЬрдм рдПрдХ рдорд╣िрд▓ा рдзाрд░ा 12 рдХे рддрд╣рдд рд░ाрд╣рдд рдХे рд▓िрдП рдЖрд╡ेрджрди рдХрд░рддी рд╣ै, рддो рдкूрд░ी рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा (рдиोрдЯिрд╕, рд╕ुрдирд╡ाрдИ) CrPC рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдЪрд▓рддी рд╣ै। рд╕рдмрд╕े рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг, рдЬрдм рдзाрд░ा 18 рдХे рддрд╣рдд рджिрдП рдЧрдП рд╕ंрд░рдХ्рд╖рдг рдЖрджेрд╢ рдХा рдЙрд▓्рд▓ंрдШрди рд╣ोрддा рд╣ै, рддो рдзाрд░ा 31 рдХे рддрд╣рдд рдпрд╣ рдПрдХ рд╕ंрдЬ्рдЮेрдп рдФрд░ рдЕрдЬрдоाрдирддीрдп рдЖрдкрд░ाрдзिрдХ рдЕрдкрд░ाрдз рдмрди рдЬाрддा рд╣ै, рдЬिрд╕рдХी рдкूрд░ी рдХाрд░्рдпрд╡ाрд╣ी CrPC рдХे рддрд╣рдд рд╣ोрддी рд╣ै।
- POCSO рдЕрдзिрдиिрдпрдо, 2012: рдпрд╣ рдЕрдзिрдиिрдпрдо CrPC рдкрд░ рд╡рд░ीрдпрддा рд░рдЦрддा рд╣ै рдФрд░ рдмрдЪ्рдЪों рдХे рд▓िрдП рдФрд░ рднी рдЕрдзिрдХ рд╕ंрд╡ेрджрдирд╢ीрд▓ рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рдк्рд░рджाрди рдХрд░рддा рд╣ै। рдЙрджाрд╣рд░рдг рдХे рд▓िрдП, POCSO рдХी рдзाрд░ा 24 рдпрд╣ рдЕрдиिрд╡ाрд░्рдп рдХрд░рддी рд╣ै рдХि рдмрдЪ्рдЪे рдХा рдмрдпाрди рдПрдХ рдорд╣िрд▓ा рд╕рдм-рдЗंрд╕्рдкेрдХ्рдЯрд░ рдж्рд╡ाрд░ा рдмрдЪ्рдЪे рдХे рдШрд░ рдкрд░, рд╕ाрджे рдХрдкрдб़ों рдоें рдФрд░ рдоाрддा-рдкिрддा рдХी рдЙрдкрд╕्рдеिрддि рдоें рджрд░्рдЬ рдХिрдпा рдЬाрдПрдЧा। рдпрд╣ CrPC рдХी рдзाрд░ा 160 рд╕े рднी рдПрдХ рдХрджрдо рдЖрдЧे рд╣ै।
рдЕрдз्рдпाрдп 4: рд╡िрдЪाрд░рдг рдФрд░ рди्рдпाрдп - рдЧрд░िрдоा рдХी рдЕंрддिрдо рд░рдХ्рд╖ा
- рдзाрд░ा 327: рдЗрди-рдХैрдорд░ा рд╡िрдЪाрд░рдг (In-camera Trial)
рдмрд▓ाрдд्рдХाрд░ рдФрд░ рдЕрди्рдп рдпौрди рдЕрдкрд░ाрдзों рдХे рдоाрдорд▓ों рдоें, рд╡िрдЪाрд░рдг рдмंрдж рдХрдорд░े рдоें (рдЗрди-рдХैрдорд░ा) рдЖрдпोрдЬिрдд рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै। рдЗрд╕рдХा рдорддрд▓рдм рд╣ै рдХि рдХेрд╡рд▓ рди्рдпाрдпाрдзीрд╢, рд╡рдХीрд▓, рдкрдХ्рд╖рдХाрд░ рдФрд░ рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рдХрд░्рдордЪाрд░ी рд╣ी рдЙрдкрд╕्рдеिрдд рд░рд╣ेंрдЧे। рдЗрд╕рдХा рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рдкीрдб़िрддा рдХी рдкрд╣рдЪाрди рдХो рдЧुрдк्рдд рд░рдЦрдиा рдФрд░ рдЙрд╕े рдоीрдбिрдпा рдФрд░ рдЬрдирддा рдХी рдЕрдиाрд╡рд╢्рдпрдХ рдирдЬ़рд░ों рд╕े рдмрдЪाрдиा рд╣ै, рддाрдХि рд╡рд╣ рдмिрдиा рд╢рд░्рдо рдпा рднрдп рдХे рдЧрд╡ाрд╣ी рджे рд╕рдХे। - рднाрд░рддीрдп рд╕ाрдХ्рд╖्рдп рдЕрдзिрдиिрдпрдо, 1872 рдХा рдк्рд░рднाрд╡: CrPC рдХी рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рдХो рд╕ाрдХ्рд╖्рдп рдЕрдзिрдиिрдпрдо рдХे рдк्рд░ाрд╡рдзाрдиों рд╕े рдФрд░ рдордЬрдмूрддी рдоिрд▓рддी рд╣ै। рд╕ाрдХ्рд╖्рдп рдЕрдзिрдиिрдпрдо рдХी рдзाрд░ा 53A рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░, рдпौрди рдЕрдкрд░ाрдзों рдХे рдоाрдорд▓ों рдоें рдкीрдб़िрддा рдХे рдкूрд░्рд╡ рдпौрди рдЕрдиुрднрд╡ рдпा рдЙрд╕рдХे рдЪрд░िрдд्рд░ рдХे рдмाрд░े рдоें рдХोрдИ рднी рд╕ाрдХ्рд╖्рдп рдЕрдк्рд░ाрд╕ंрдЧिрдХ рд╣ै। рдЗрд╕ी рддрд░рд╣, рдзाрд░ा 114A рдпрд╣ рдЙрдкрдзाрд░рдгा рдХрд░рддी рд╣ै рдХि рдпрджि рдкीрдб़िрддा рдХрд╣рддी рд╣ै рдХि рдЙрд╕рдиे рд╕рд╣рдорддि рдирд╣ीं рджी рдеी, рддो рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдпрд╣ рдоाрдирдХрд░ рдЪрд▓ेрдЧा рдХि рд╕рд╣рдорддि рдирд╣ीं рдеी।
рдиिрд╖्рдХрд░्рд╖ рдФрд░ рдЪुрдиौрддिрдпां
рдХाрдЧрдЬ़ рдкрд░, CrPC рдФрд░ рдЕрди्рдп рд╕рд╣ाрдпрдХ рдХाрдиूрди рдорд╣िрд▓ाрдУं рдХो рди्рдпाрдп рдХी рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рдоें рдПрдХ рдордЬрдмूрдд рдФрд░ рд╕ुрд░рдХ्рд╖िрдд рд╕्рдеाрди рдк्рд░рджाрди рдХрд░рддे рд╣ैं। рд╣ाрд▓ांрдХि, рдЗрди рдк्рд░рдЧрддिрд╢ीрд▓ рдк्рд░ाрд╡рдзाрдиों рдХा рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХ рд▓ाрдн рддрдм рддрдХ рдЕрдзूрд░ा рд╣ै рдЬрдм рддрдХ рдХि рдЬрдоीрдиी рд╕्рддрд░ рдкрд░ рдЙрдирдХा рдк्рд░рднाрд╡ी рдХाрд░्рдпाрди्рд╡рдпрди рд╕ुрдиिрд╢्рдЪिрдд рди рд╣ो। рдЖрдЬ рднी рдорд╣िрд▓ा рдкुрд▓िрд╕ рдЕрдзिрдХाрд░िрдпों рдХी рдХрдоी, рдлोрд░ेंрд╕िрдХ рд▓ैрдм рдХी рдзीрдоी рдЧрддि, рди्рдпाрдпिрдХ рджेрд░ी, рдФрд░ рд╕рдмрд╕े рдмрдв़рдХрд░, рд╕рдоाрдЬ рдФрд░ рдкुрд▓िрд╕ рдмрд▓ рдоें рдкिрддृрд╕рдд्рддाрдд्рдордХ рдоाрдирд╕िрдХрддा рдЬैрд╕ी рдЧंрднीрд░ рдЪुрдиौрддिрдпां рдоौрдЬूрдж рд╣ैं। рдХाрдиूрди рдПрдХ рд╢рдХ्рддिрд╢ाрд▓ी рдЙрдкрдХрд░рдг рд╣ै, рд▓ेрдХिрди рди्рдпाрдп рдХी рд╕рдЪ्рдЪी рдЬीрдд рддрднी рд╣ोрдЧी рдЬрдм рдХाрдиूрдиी рдк्рд░ाрд╡рдзाрди рдФрд░ рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдЪेрддрдиा рдПрдХ рд╕ाрде рдХрджрдо рдоिрд▓ाрдХрд░ рдЪрд▓ेंрдЧे, рддाрдХि рд╣рд░ рдорд╣िрд▓ा рдХे рд▓िрдП рди्рдпाрдп рдХेрд╡рд▓ рдПрдХ рд╕ंрднाрд╡рдиा рдирд╣ीं, рдмрд▓्рдХि рдПрдХ рдиिрд╢्рдЪिрдд рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХрддा рдмрди рд╕рдХे।